Wanneer een klinisch onderzoek uitgevoerd mag worden, is het zaak dat er genoeg patiënten aangetrokken kunnen worden voor dit onderzoek. Of patiëntpopulaties voldoende in beeld zijn, speelt op voorhand al mee bij de keuze voor de locatie van een klinisch onderzoek. Het blijkt soms moeilijk om patiënten te vinden in Nederland, met name voor zeldzame ziekten. Dat heeft te maken met de schaal van ons land. 

Met acht universitaire centra is er echter wel degelijk slagkracht, alleen kunnen deze krachten beter worden gebundeld. Dat was eerst problematisch, omdat ieder centrum individueel door een vergunningsaanvraag heen moest. Maar sinds dit jaar kan de afhandeling van vergunningsaanvragen voor studies in meerdere centra gelijktijdig worden doorlopen. Dit betekent dat betrokken uitvoerende centra bij een studie in bijvoorbeeld Utrecht en Leiden niet meer apart van elkaar een vergunning hoeven aan te vragen. Dit haalt barrières weg voor samenwerking tussen Nederlandse centra op het gebied van klinisch onderzoek naar cel- en gentherapie.

De stappen die gezet zijn, met name op het gebied van milieuwetgeving, betekenen echte verbeteringen voor klinische onderzoeken naar cel- en gentherapie in Nederland. De inzet hiervoor is lovenswaardig. Het werkveld ziet alsnog verbetermogelijkheden in vergelijking tot de ons omringende landen. Vanuit de industrie wordt daarnaast ervaren dat de houding tegenover cel- en gentherapieën in Europa wat conservatiever is dan in de rest van de wereld. Er wordt geconcludeerd dat we dit niet alleen in Nederland, maar ook in Europa moeten aanpakken.

Het belangrijkste handelingsperspectief dat naar voren kwam in het werkveld is betere kennisuitwisseling. In het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie is bijvoorbeeld de kennis over ontwikkelingen in de zorg voor kinderkanker heel gecentraliseerd aanwezig. Als de situatie erom vraagt om Nederlandse klinische onderzoeken naar cel- en gentherapieën te spreiden over meerdere centra, is een gedegen structuur nodig om die kennis met andere ziekenhuizen te delen.

Stakeholders weten elkaar echter nog te weinig te vinden in het gehele proces rondom klinisch onderzoek met cel- en gentherapie. Academische centra zijn nu bijvoorbeeld veel tijd kwijt aan vergunningsaanvragen en worden in hun ogen soms onevenredig belast met taken en verantwoordelijkheden om een studie op te zetten en uit te voeren. Farmaceutische bedrijven zijn vaak beter geëquipeerd om deze administratieve handelingen uit te voeren, maar zij blijken vaak minder bekend met het Nederlandse toetsingssysteem. Door te veel open vragen bij de CCMO aan te leveren, duurt het proces langer dan nodig. Een ander voorbeeld waaruit blijkt dat kennisuitwisseling beter kan, is dat het nog niet breed bekend is dat een aanvraag al ingediend kan worden voordat er een specifieke indicatie in beeld is. 

Meer en betere kennisuitwisseling biedt een op het oog eenvoudige oplossing om de processen rondom klinisch onderzoek te versnellen. Het Loket Gentherapie, dat zich richt op informatievoorziening voor onderzoekers en andere professionals betrokken bij klinisch onderzoek, is een stap in de goede richting. Toch ervaren betrokkenen uit verschillende hoeken van het werkveld dat het Loket zou kunnen verbeteren door meer te differentiëren op het vlak van de verschillende fases in het klinische onderzoek. Daarnaast komt uit het stakeholderveld naar voren dat er behoefte is aan een breder platform naast dit loket vanuit de rijksoverheid. Dit platform zou gedragen moeten worden door de betrokken stakeholders en vult het loket aan door kennisuitwisseling, overleg en besluitvorming centraal te stellen door middel van direct contact tussen alle stakeholders.